Siła wyższa a odpowiedzialność za szkody
Odpowiedzialność za szkody zwykle jest jasno i dokładnie precyzowana między stronami zawieranych umów. Niezależnie od tego, czy jest to umowa między kontrahentami, czy jest to umowa między klientem indywidualnym lub biznesowym a towarzystwem ubezpieczeniowym, odpowiedzialność za szkody jest określana i definiowana. W tym zakresie mieści się również definiowanie, kiedy strony za szkody nie są odpowiedzialne. Jednym z takich czynników, kiedy odpowiedzialność jest w ten czy inny sposób wykluczana, wyłączna lub przeciwnie przyjmowana jest działanie siły wyższej. Czym jest wspomniana siła wyższa i jak jest definiowana w przepisach polskiego prawa?
Siła wyższa
Siła wyższa, która wielokrotnie może być interpretowana jako działanie niemalże boskie, w polskim prawie została sprowadzona do swego rodzaju zjawiska, które można jednoznacznie opisać, a przez to również zdefiniować i wskazać. W najprostszym wyjaśnieniu, siłą wyższą określa się zjawiska przyrody, które można maksymalnie obiektywnie opisać. Mało tego, dla sprecyzowania jej charakteru, a tym samym ułatwienia możliwości dokonania jej opisu i definicji wskazano jej trzy zasadnicze i konstytutywne cechy. Zdarzenie, które ma znamiona tych cech można uznać za działanie siły wyższej, a tym samym zwolnić podmiot od odpowiedzialności lub też nią właśnie obciążyć. Wspomniane cechy to: Działająca siła musi być zewnętrzna. Nie może ona wynikać z działania człowieka lub sprzętu przez człowieka zaprojektowanego. Jeżeli do zdarzenia dojdzie z powodu uszkodzenia budowli, urządzeń, infrastruktury, to wówczas nie jest to działanie siły wyższej. Jednakże, jeżeli wichura zerwie dobrze zabezpieczone linie wysokiego napięcia, to brak prądu jest spowodowany działaniem czynników zewnętrznych, czyli można mówić o sile wyższej. Siła wyższa musi być niemożliwa do przewidzenia. Opady śniegu zimą, które blokują drogi czy stanowią zagrożenie na dachu budynku nie są nieprzewidywalne, ani nawet trudne do przewidzenia. Podobne opady śniegu w czerwcu czy lipcu to zupełnie inna historia i wówczas można by mówić o ich nieprzewidywalności. Nagła wichura, oberwanie chmury czy wyjątkowo silna ulewa mają tę cechę, można im ją przypisać. Brak możliwości zapobieżenia. Tu chodzi nie tyle o samo działanie danego czynnika ile o zapobieżenie jego skutkom. Wspomniany wcześniej przykład z wichurą, która zrywa dobrze zabezpieczoną linię elektryczną będzie dobrą ilustracją. Skoro linia była prawidłowo zabezpieczona, a mimo to doszło do jej zerwania, oznacza to że temu zerwaniu nie było sposobu zapobiec. Nie było możliwości uniknięcia takiego efektu i skutku w postaci uszkodzonej linii elektrycznej. Wcześniej podjęte były wszystkie działania zabezpieczające więc zerwanie nie nastąpiło na skutek niefrasobliwości pracowników za to odpowiedzialnych, a na skutek nieprzewidywalnej mocy wiatru. Tak zdefiniowane zjawisko i w ten sposób opisane może być określone jako siła wyższa.
Kwestie odpowiedzialności
Jeżeli chodzi o działanie siły wyższej i odpowiedzialność za zdarzenia z jej powodu powstałe, to sprawa wygląda różnie, zależnie od tego, kto zawiera umowę. W przypadku umów między kontrahentami, bardzo często jest tak, że jej działanie wyłącza odpowiedzialność każdego z nich. Siła wyższa jest uznana za niezależną i niezawinioną przez żadną ze stron, więc żadna ze stron nie ponosi za nią odpowiedzialności. Jeżeli jednak jest to umowa między ubezpieczycielem a klientem, to ubezpieczyciel często przejmuje na siebie właśnie działanie siły wyższej. Uderzenie pioruna, pożar czy wichura to ryzyka ujęte w ubezpieczeniu nieruchomości właśnie jako odpowiedzialność towarzystwa, a z powodzeniem da się je określić jako działanie siły wyższej. Siła wyższa jako zjawisko pozornie niekonkretne da się jednak dość jasno zdefiniować, a określenie odpowiedzialności za jej działanie zależne jest od ustaleń pomiędzy zawierającymi umowę stronami.
